Năm 2019, với sự vào cuộc của các cơ quan ban ngành liên quan cùng cộng đồng xã hội, công tác trợ giúp pháp lý cho NKT đã có nhiều khởi sắc, nhiều hoạt động đặc thù đảm bảo quyền được trợ giúp pháp lý của NKT khó khăn về tài chính được triển khai đã giúp cho NKT hiểu rõ về quyền và lợi ích hợp pháp của mình, từ đó sống và làm việc theo quy định của pháp luật.

Theo đánh giá, năm 2019, các địa phương đã quan tâm hơn đến hoạt động trợ giúp pháp lý cho NKT so với các năm trước đó. Thực hiện hướng dẫn của Cục Trợ giúp pháp lý đã có 29 tỉnh, thành phố ban hành Kế hoạch triển khai thực hiện chính sách trợ giúp pháp lý cho NKT có khó khăn về tài chính tại địa phương năm 2019 do UBND tỉnh ban hành (ngoài ra có 17 Kế hoạch ban hành giai đoạn 2018-2020, 08 Kế hoạch do Sở Tư pháp ban hành năm 2019).

Hoạt động truyền thông, nâng cao nhận thức về quyền được TGPL của NKT được thực hiện bằng nhiều hình thức đa dạng như hội nghị, tập huấn, xây dựng tờ gấp pháp luật, phóng sự truyền thông về chính sách TGPL, về các vụ việc TGPL điển hình. Trong năm 2019, riêng Bộ Tư pháp đã phát hành 3.000 tờ gấp pháp luật về quyền của NKT và 3.000 tờ gấp về quyền được TGPL của NKT khó khăn về tài chính. Trang thông tin điện tử TGPL (www.trogiupphaply.gov.vn) liên tục cập nhật thông tin về tổ chức và hoạt động TGPL trên phạm vi cả nước, danh sách, địa chỉ các trung tâm TGPL và trợ giúp viên pháp lý trong cả nước để người dân biết và lựa chọn. Đến nay đã có hàng trăm nghìn lượt người truy cập trang.

Hoạt động TGPL của Trung tâm ACDC

Hội Bảo trợ người khuyết tật và trẻ mồ côi Việt Nam đã tổ chức hội nghị tuyên truyền, phổ biến pháp luật, tư vấn trợ giúp pháp lý về “Quyền tiếp cận giao thông hàng không của NKT” với sự tham gia đồng chủ trì của Bộ Giao thông vận tải và 160 NKT đến từ 12 tỉnh, thành phố; Tổ chức hội nghị chuyên đề tại Bình Định, Cần Thơ, Thanh Hoá, Nam Định cho cán bộ Hội và NKT về chính sách pháp luật, đối thoại về bảo hiểm xã hội, tuyên truyền chính sách đào tạo nghề cho lao động nông thôn… Trung tâm hành động vì sự phát triển cộng đồng ACDC đã tổ chức tư vấn, trợ giúp pháp lý ngay tại Trung tâm, thông qua đường dây nóng của Trung tâm, đồng thời tổ chức các buổi tư vấn lưu động xuống các huyện, xã của một số địa phương như Quảng Nam, Thừa Thiên Huế.... Đã có hàng trăm lượt NKT được tư vấn, hỗ trợ pháp lý, kịp thời giải quyết những vướng mắc liên quan đến chính sách pháp luật.

Tại địa phương, thực hiện kế hoạch TGPL cho NKT, Sở Tư pháp đã chủ động hoặc chỉ đạo các trung tâm TGPL nhà nước/tỉnh, thành phố thực hiện nhiều biện pháp truyền thông về quyền TGPL cho NKT như cung cấp bảng thông tin về TGPL, tờ thông tin về TGPL, hộp tin TGPL, tờ gấp pháp luật trong đó có nội dung TGPL cho NKT có khó khăn về tài chính cho cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, cơ sở giam giữ và trại giam, Hội NKT, Hội Bảo trợ người khuyết tật và trẻ mồ côi, các cơ sở BTXH, trường học, cơ sở kinh doanh và các tổ chức khác của NKT….

Công tác bồi dưỡng, nâng cao năng lực TGPL cho NKT cũng được quan tâm triển khai. Trong đó, Cục TGPL đã tổ chức tập huấn kỹ năng TGPL đối với NKT tại khu vực miền Bắc (Phú Thọ) và khu vực miền Nam (Quảng Bình) với sự tham gia của 125 trợ giúp viên pháp lý, luật sư cộng tác viên và các chuyên viên của Trung tâm TGPL. Thông qua các lớp tập huấn, người thực hiện TGPL được bồi dưỡng kỹ năng TGPL đặc thù cho NKT, giúp họ thực hiện TGPL có hiệu quả hơn. Bên cạnh đó, học viên tham gia tập huấn còn trao đổi, thảo luận, đánh giá thực trạng TGPL cho NKT và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả TGPL cho NKT.

Theo báo cáo của địa phương, trong năm 2019, các Trung tâm TGPL trong toàn quốc đã thực hiện TGPL cho 1.265 lượt NKT có khó khăn về tài chính, thông qua các hình thức: Tư vấn pháp luật (766 lượt người), tham gia tố tụng (442 lượt người), đại diện ngoài tố tụng (58 lượt người. Phân chia theo lĩnh vực pháp luật: hình sự (245 lượt người), dân sự, hôn nhân và gia đình (303 lượt người); hành chính (178 lượt người), lĩnh vực khác (488 lượt người). So với năm 2018, số lượt người khuyết tật có khó khăn về tài chính được TGPL với hình thức tham gia tố tụng tăng 50,3%.

Hoạt động trợ giúp pháp lý tại tỉnh Thừa Thiên Huế

Thông qua hoạt động TGPL về cơ sở, nhiều NKT có khó khăn về tài chính đã được tư vấn pháp luật hoặc phổ biến quyền của NKT (trong đó có lồng ghép các nội dung về quyền TGPL của NKT) đã góp phần nâng cao hiểu biết pháp luật, ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật của người dân nói chung và NKT nói riêng.

Có thể nói, hoạt động TGPL cho NKT năm 2019 đã có nhiều khởi sắc so với các năm trước đây, tuy nhiên vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn, vướng mắc. Do thiếu hiểu biết các quy định của pháp luật, đặc biệt là ở vùng nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn và do tâm lý tự ti, mặc cảm của những NKT nên họ thường mặc cảm, e ngại không tiếp xúc, chia sẻ với người khác hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Nhiều NKT có khó khăn về tài chính không biết về quyền được TGPL miễn phí hoặc có trường hợp có biết về quyền của mình nhưng vẫn không chia sẻ, không yêu cầu TGPL. Vì vậy, trong nhiều trường hợp tổ chức và người thực hiện TGPL không thể kịp thời giúp họ bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của mình, giúp họ bảo đảm công bằng trước pháp luật.

Công tác phối hợp giữa trung tâm TGPL và các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, các cấp chính quyền cơ sở, hội NKT, các cơ sở BTXH, cơ sở kinh doanh, tổ chức khác của NKT có lúc, có nơi chưa kịp thời nên việc phát hiện và chuyển gửi nhu cầu TGPL của NKT có khó khăn về tài chính còn hạn chế. Một số tổ chức thực hiện TGPL chưa được trang bị đồng bộ cơ sở vật chất, trang thiết bị phù hợp, chưa bố trí đủ kinh phí cho việc bồi dưỡng nâng cao kỹ năng chuyên sâu về tư vân, tham gia tố tụng, đại diện ngoài tố tụng cho người thực hiện TGPL khi tiến hành thực hiện TGPL cho nhóm đối tượng là NKT có khó khăn về tài chính.

Để khắc phục tình trạng này, trong kế hoạch TGPL cho NKT thời gian tới, Cục TGPL sẽ tập trung theo dõi, hướng dẫn, kiểm tra việc thực hiện chính sách TGPL cho NKT có khó khăn về tài chính, khảo sát, kiểm tra, đánh giá kết quả thực hiện TGPL cho NKT giai đoạn 2012-2020. Cùng với đó, sẽ tăng cường hoạt động truyền thông nâng cao nhận thức về hoạt động TGPL cho NKT cũng như nâng cao năng lnực cho người thực hiện TGPL cho nhóm đối tượng này.